Taş yongalamak ( çelmek )

[gökhan bakla]

Bıçak; insanlık tarihindeki en eski aletlerden biri.
Bizim uğraşımız, sevdamız, hobimiz ve hatta işimizin de doğuş noktası bu aletin ilk üretilmesi ile doğmuş.

Çakmak taşı ile ateş yakma araştırması sırasında ilgimi cezbeden bir diğer konuda, bu ilk üretilen bıçakların obsidyen ya da çakmak taşından üretilmiş olmasıydı. Daha sonradan fark ettiğim ve gerçekten ilginç bulduğum bir detayı sizlerle paylaşmak istedim.

Bilindiği üzere taş yongala ( çelme ) tekniği çok eski tarihlere kadar uzanan bir teknik ve teknolojinin gelişmesi ile unutulmuş ya da unutulmaya yüz tutmuştur. Şimdi dünya üzerinde bu tekniği araştırıp bıçak ve ok ucu yapanlar var. Bir şekilde varlığını devam ettiriyor. Ama bu işle uğraşanların çoğu sonradan bu konuyu araştırmış ve öğrenmiş. Yani ustadan çırağa geçen bir sistemde yetişmemişler.

Şimdi beni şaşırtan asıl konuya dönelim. 1973 yılında Türkiye’de hatta bıçakçılığı ile meşhur Bursa’da, Çakmak köyünde çekilen bir videoyu izledim.

Sonrada aklıma şu soru takıldı, beklide ustadan çırağa öğrenile gelmiş taş yongalama tekniğinin son mirasçıları hala hayattalar ve Bursa’dalar...



Bu arada taş çelmek ya da yongalamak kelimesini duyan var mı?

[XauPau]

Çok güzelll. Döven çok gördük ama yapımını sadece dinlemiştim. Sayenizde izledim ustam.

[emin albayrak]

çok güzel gerçekten de.. film 73 teçekildiyse oradaki çocuk sanıyorum şu anda 50 yaşlarında... o köye gidilerek çözülebilir bu iş.... dövenin nasıl yapıldığını ben de ilk defa gördüm, benim için de çok önemli bir video oldu bu...

[DUMRU]

İşledikleri taş nedir bilgisi olan var mı?

Bizim burda düğenlere genelde beyaz  taşlar olurdu ama nerden geldiği, kimlerin getirdiği hakkında hiç bir şey hatırlamıyorum. Araştırmak lazım.

[gökhan bakla]

Bu videoyu bana amca oğlu gönderdi kendisi da bu aralar bu işlerle ilgileniyor, video bana ilginç geldiği için sizinle paylaştım. bence çok değerli bir belge..

Büyük olasılıkla buradan çıkan taşların ihtiyaç duyulan pek çok yere ulaştırılıyor olma olasılığı yüksek.

Yani Hüseyin sizin oradaki taşlarda benim elimde ki taşlarda belki bu eski ustaların elinden geçti !

[PaleoHakan]

Bronz, demir ve çelik yaygınlaşsada döğenlerdeki çakmaktaşının yerini alamamiş. Binlerce yıldır metal mevcut ama 1973 te hala çakmaktaşı işleyen usta varmış.
Ve o ustalar binlerce yıldır taşı yongalarayak keskin yüz elde edebilmeyi babadan oğula, ustadan çırağa aktaran son nesiller. Kabullenmek hüzün veriyor.
Belgeselin sonunda bu beceriye gelecekte ihtiyac duyulmayacak olması hususuna deyinmesi ve bu gün  gelinen duruma trajedi denir herhalde.
Ben yongalamayı öğrenmek için bilgi ve malzemeyi bir araya getirmeye basladığımda 1973 e kadar hala yapıldığını tahmin bile etmedim. Taşı yongalamayı gayet iyi beceren yabancılarla çalışıp kendimi geliştirmeye çalışırken keşke öğrendiklerimi ustasından öğrendiğini bana aktaran bir Bursalı ustadan öğrenebilseydim.

[deserteagle]

Bu, eskiden hayati olan bilginin sonradan gözden düşmesi ve en sonunda unutulması çok kaçınılmaz bir şey. Her insanın kafasına sığan bilgi miktarı pek değişmezken hep yeni şeyler icat ediliyor. Eskiler de çöpe gidiyor. Eskiden insanlar koca koca eserleri -Örneğin İlyadayı, Odiseus'u, Hamlet'i- ezbere bilirmiş. Hatta Heinrich Schliemann gibi bu ezberin de faydasını görenler var. Ancak günümüzde o kadar çok şey öğreniyoruz ki kimi şeylere ne aklımızı ne de vaktimizi yetiştirebiliyoruz.

Evdeki bilgisayar kitaplarının içinde o derece gereksiz, çağdışı kalmış olanlar var ki... Eski CV'lerime yazdıklarıma bakıyorum da şirket koridorundaki 3-5 yıllık mühendislerin hayatta görmedikleri şeylerle uğraşmışım.

Ana babalar, çocuklarının bilgisayar, telefon, kumanda vs. kullanımına bakıp şaşıp kalıyorlar ama o çocuk çileğin ağaçta yetişmediğini öğrenmeyerek arttırdığı zaman ile bunları öğreniyor diye düşünmüyorlar.

Esasen çok da dert etmemek gerek diye düşünüyorum. Yoksa akıl sır ermiyor insanoğlunun yitik becerilerine.

Ötzi, zamanında ateşi pirit ile yakmış ama ben minicik kıvılcımları bile çıkaramıyorum. 

[deserteagle]

Video da çok faydalı bir kaynakmış. Teşekkürler Gökhan.

O taşlar bana çakmak taşı gibi değil de obsidyen gibi geldi. Sanki içleri koyu gibi bunların....

[PaleoHakan]

Video da çok faydalı bir kaynakmış. Teşekkürler Gökhan.

O taşlar bana çakmak taşı gibi değil de obsidyen gibi geldi. Sanki içleri koyu gibi bunların....

Avrupa ile aynı karakterde kabul edilebilen ülkemizdeki çakmak taşı beyazdan siyaha bütün gri tonlarında ve her türlü kahverengi tonlarında olabilir. Sertliği 7 civarlarında oldugundan keskin yüzey uzun zaman formunu koruyabilirken daha keskin olabilen obsidyen cam ile aynı sertlikte 5 olduğundan döğende görevini yapamadan kolaylıkla kırılır.

Geçen hafta yabancı bir arkeoloji öğrencisi ile taş yongalarken bunun sınıf arkadaşları arasında yaygın olduğundan bahsetti. İnsanlığın geliştirdiği ilk teknoloji taşı işleyebilmek. Acaba öğrenci yada öğretmen bizim üniversitelerimizde ilgili kimse yokmu düşünmeden edemedim.

[sefaçabuk]

Ben obsediyen değil çakmataşı olduğunu düşünüyorum. Aynı taştan burada "Karain" mağarası etrafında da var, hatta dikkatli bakılırsa etrafta hala mızrak veya ok ucu formlarında olanları bulunabiliyor.

[gökhan bakla]

İnsanın kendi elleri ile bir şeyleri üretmesinin verdiği zevki hangi günümüz işi verebilir ki!

Elimdeki birkaç çakmak taşını yan yana koyunca bile renk bakımından hiç birinin bir diğerine benzemediğini görebiliyorum.

[emremg46]

Büyüklerimin hasat zamanı anılarını dinlerken bahsettikleri dövenin yapılışını sayenizde görmüş oldum.
İnsan kendine soruyor '' nasıl aklına geldi ve neleri unuttuk acaba?' diye...
Teşekkür ederim Gökhan Ustam

[bekir atar]

arkadaşlar benim arkadaşımda eski bir döğen hala saklar babasından kalma imiş altındaki taşlar çakmak taşı idi ustamızın yongaladığı taşta çakmak taşı bizim oralarda çok bulunur çocukken toplar geceleri birbirine vurur ateş çıkarırdık birbirimizle yarışırdık kim daha çok ateş çıkaracak diye çocukluğumuza götürdün gökhan usta bizi.

[gökhan bakla]

Binlerce yıldır ustadan çırağa geçen, edinilmiş tecrübeler ile geliştirilen pek çok zanaat tamda bizim yaşadığımız zamanda hızla kayboluyor.
Çakmak taşı ustaları da artık aramızda değil yada yaşayan varsa da artık bu işi yapmıyorlardır, Ne yazık ki acı da olsa bir meslek daha tarihin tozlu raflarına kaldırıldı.

Asıl acı olan ise netten Bursa Çakmak köy'e baktığımda muhtemel bu ustaların taş çıkardıkları yerde bir taş ocağının arazinin içine ettiğini görmem oldu.  

[tacturk]

Paylaşım için çoooook teşekkürler.
Geçtiğimiz yıl konuya geleneksel okçuluktan zıplayarak (eskiden temren yapılırmış bu usulle) biraz merak salıp youtube üzerinden bir sürü "flint knapping" videosu izlemiştim ve aslına bakarsanız bizdeki karşılığının yongalamak ve çelmek olduğunu da bu paylaşım sayesinde öğrendim.
Benim izlediklerim düven tabanına jiletler yapmak yerine baya baya yontma taş dönemindeki keskiler, balta ve bıçaklar, modern formda bıçaklar yapıyorlardı.
Dikkatimi çeken meselelerin bazıları; dizlerine ve taşı tutan ellerine süet benzeri deriler koyuyor/sarıyor olmalarıyla taşa kontrollü kırıklar yapabilmek için de bakır başlı sopalar veya geyik boynuzunun dibini (topuz tarafı( kullanıyor olmalarıydı.
İzlediğim modern ustaların çoğu obsidyen taşı kullanıyorlar hatta bazıları şeffaf, şeffafa yakın akrilik renklerde taşlara muazzam güzellikler katıyordu. Tabi bunun yanında bulabildiği tüm kalın camları yongalayarak (fiili de hemen cümle içinde kullanayım madem öğrendik) çeşitli ebatlarda keskiler yapıyorlar.
Cam şişelerin dibindeki kalın daire tabanı, yalnız çivi kullanarak olduğu gibi koparıp çalışanlar da var, eski televizyon camından bıçak yapanlar da.
Ben de gaza gelip kapadokya bölgesini gezerken bir tezgahtan obsidyen alıp evde denemiştim ama pek başarılı olamadım, hakikaten zor bir iş.
Lakin muazzam güzellikte örnekleri de var. Anladığım kadarıyla özellikle bizi ilgilendiren, işin bıçak yapma kısmındaki en iyi örnekler, yarı şeffaf obsidyen namlulara geyik boynuzu kabza, sinir ve doğal tutkalla eklenerek yapılıp, şık da deri kılıflarla taçlandırılıyor.
Şöyle de hayran kaldığım birkaç model vardır; keşke bizde de birkaç kişi yapsa bu işi

paylaşım için tekrar teşekkürler